Türkiye Mağaracılık tarihi ve Mağara Araştırma Derneği’nin 50 yılını anlatan ve İZ TV’de yayınlanan “Yeraltında 50 Yıl” belgeseli.
Trasnkript
Evrenin sonsuz boşluğunda, gözümüzün göremeyeceği kadar ötelerde sınırsız bir dünya uzanır. Bizimkisi, yeryüzünün sayısız öyküsünü içinde barındıran bir gezegen. Tıpkı doğanın sesleri, renkleri ve şekilleri gibi her insan bir noktadır, her yaşam ise uzun bir çizgi…
İnsanlık, yaşadığı bu uçsuz bucaksız gezegeni keşfetmek için yüzyıllardır yolculuklar yaptı. Bugüne kadar binlerce kilometre kat etti, okyanusları geçti, kıtaları aştı, dağların zirvelerine tırmandı, denizlerin en derin noktalarına indi. Merak duygusu, onu hep daha ileriye taşıdı.
Yeraltı dünyası — mağaralar ve dehlizler — daima insanoğlunun ilgisini çekti. Yerkürenin bilinmeyen yönleri, insanların hayal gücünü kamçıladı. Taşların dilini çözmek, kaya oluşumlarını yakından incelemek, geçmişin izlerini takip etmek; bunların hepsi birer tutkuya dönüştü. Yeraltının sırları çözüldükçe, yeryüzüne dair anlayışımız da derinleşti.
İlk insanlar için mağaralar, yalnızca barınak değil; aynı zamanda kutsal mekânlardı. Yeraltının derinlikleri, toplumsal yaşamın ilk kıvılcımlarının atıldığı alanlar olarak tarih sahnesinde yer aldı. Mağaraların insanlık tarihindeki önemi, 4,5 milyon yıl öncesine kadar uzanır. Ancak bu döneme ait fosillerin mağaralarda bulunması, buraların doğrudan yaşam alanı olarak kullanıldığını göstermiyor. Fosillerin genellikle yırtıcı hayvanlar tarafından taşındığı anlaşılmıştır.
Mağaraların aktif biçimde insanlar tarafından kullanılmaya başlanması, ateşin kontrol altına alınmasıyla birlikte oldu. Çin’deki Zhoukoudian Mağarası’nda yaklaşık 1 milyon yıl öncesine tarihlenen ocak kalıntıları, bu sürecin ilk izlerini sunar. Bu dönemde mağaralar artık yalnızca sığınak değil, bir yaşam biçiminin merkezine dönüşmüştür.
Yaklaşık 60 bin yıl önce, Neandertallerin ölülerini gömme alışkanlığı ile birlikte mağaralar, daha sistematik bir kullanım kazandı. Ancak her mağara bu amaçla tercih edilmezdi. Seçilen mağaraların genellikle güneye bakan, çevresinde su kaynağı bulunan, yaşama uygun bölgelerde yer almasına dikkat edilirdi. Zamanla bu yerler sadece yaşam alanları değil, düşüncenin ve hayal gücünün de yansıtıldığı mekânlar haline geldi.
Üst Paleolitik Dönem‘de mağaralar birer sanat galerisine dönüştü. Duvar resimleri, kabartmalar, heykeller, fildişinden yapılmış muskalar ve sembollerle süslendi. Bu alanlarda ayak izleri dahi dikkatle bırakıldı. Her çizim, her oyma insanlığın zihinsel evrimini, ruhsal derinliğini ve çevresiyle kurduğu ilişkinin ipuçlarını taşıyordu.
İnsanlık, yüzyıllar boyunca mağaraların karanlık kuytularından ışık saçan gökdelenlere ulaştı. Fakat mağaraların gizemi hiçbir zaman tam anlamıyla kaybolmadı. Bugün bile, yeraltındaki bu doğal oluşumlar, hem bilim insanlarını hem de doğa tutkunlarını derinden etkiliyor.
Mağara, en genel tanımıyla karstik yapıların yeraltında oluşturduğu doğal boşluklardır. Uluslararası Mağara Bilim Birliği, mağarayı “insan geçişine izin verecek büyüklükteki bir açıklığa sahip, yeraltında gelişmiş doğal boşluk” olarak tanımlar. Bu yapılar, birkaç metrelik küçük oyuklardan başlayarak kilometrelerce uzunluğa, yüzlerce metre derinliğe ya da yüksekliğe ulaşabilen devasa sistemlere dönüşebilir.
İlk bilimsel mağara incelemeleri, 19. yüzyılın ortalarına dayanır. Türkiye’de mağaracılıkla ilgili bilinen en eski bilimsel kayıtlar, “Macarlı Abdullah Bey” olarak anılan bir bilim insanına aittir. Aslen Viyanalı olan Abdullah Bey, 1848 İhtilali sonrası Osmanlı topraklarına sığınmış; Tıbbiye-i Şahane’de jeoloji ve arziyat dersleri vermeye başlamıştır. Onun öncülüğünde yürütülen Yarımburgaz Mağarası çalışmaları, Türkiye’deki ilk bilimsel mağara araştırmalarından biri olma özelliğini taşır.
Mağaraların keşfi, sadece bilim insanları için değil, doğa ve arkeoloji meraklıları için de büyük bir tutkudur. Karanlık, nemli, çoğu zaman dar ve tehlikeli bu yerlerde ilerlemek, tam anlamıyla fiziksel dayanıklılık, zihinsel berraklık ve özel ekipmanlar gerektirir. Bu zorlu şartlara rağmen, mağaracılık dünyası yıllar içinde gelişerek bilimsel bir disiplini de beraberinde getirmiştir.
Türkiye’de bu çalışmaların kurumsallaşması 1964 yılında, Jeolog Dr. Temuçin Aygen’in öncülüğünde kurulan Mağara Araştırma Derneği (MAD) ile mümkün olmuştur. Dernek, mağaracılığı sadece bir doğa sporu olarak değil, aynı zamanda bilimsel araştırmaların odağı haline getirmiştir. Kurulduğu ilk yıllarda, Temuçin Aygen’in bireysel çabaları ve meslektaşlarının desteğiyle Türkiye’deki ilk sistemli mağara araştırmaları başlatılmıştır.
Zamanla dernek, Avrupalı mağarabilimciler ve mağaracılarla ortak projeler yürüterek Toros Dağları başta olmak üzere birçok bölgede bilimsel keşiflere öncülük etmiştir. Bu ortaklıklar sayesinde Türkiye’nin yeraltı sistemleri daha geniş kapsamlı olarak haritalanmış, mağaraların jeolojik, arkeolojik ve biyolojik değerleri belgelenmiştir.
Mağara Araştırma Derneği’nin kuruluşuyla birlikte başlayan bilimsel mağaracılık, kısa sürede yalnızca bir disiplin değil, aynı zamanda bir topluluk bilinci halini aldı. Dernek, yurt dışından ekipler davet ederek Türkiye’nin dört bir yanındaki mağaralarda ortak çalışmalar yürüttü. Bu iş birlikleri, gelişmiş mağaracılık ekipmanlarıyla tanışmayı sağladı; birçok mağara bu dönemde ilk kez bilimsel olarak incelendi ve haritalandı.
Özellikle Toros Dağları’ndaki mağaralar, Temuçin Aygen ve arkadaşlarının yoğun saha çalışmalarıyla dikkat çekti. Bu süreçte edinilen arazi bilgisi, karstik yapıların anlaşılması ve mağaralarda yaşam izlerinin belgelenmesi konularında derin bir deneyim kazandırdı. Temuçin Aygen’in yalnızca derneğe değil, Türkiye’deki mağaracılığın kurumsallaşmasına da büyük katkısı oldu.
1973 yılında, Türkiye’de üniversite bünyesinde kurulan ilk mağaracılık kulübü olan Boğaziçi Üniversitesi Mağaracılık Kulübü (BÜMAK), mağaracılığın gençler arasında yaygınlaşmasında önemli bir rol oynadı. Kulübün kuruluşu, Robert Kolej’de öğrenim gören bir öğrencinin üniversite ilan panosunda gördüğü çağrıyla başladı. Tanıtım toplantısında gösterilen Fransız speologlara ait bir belgesel, birçok genç gibi onun da bu alana yönelmesini sağladı.
Kurulan bu ikinci kurumsal yapı, o dönemki teknik ve maddi yetersizliklere rağmen Türkiye’de mağaracılığın gelişmesinde öncü rol oynadı. Üniversitelerde dağcılık kulüpleri bulunmasına rağmen mağaracılıkla ilgili özel bir yapılanma yoktu. BÜMAK, bu boşluğu doldurarak önemli bir açılım sağladı.
İlk keşif gezilerinden biri, İstanbul’daki Yarımburgaz Mağarası’na düzenlendi. Bu mağara, sadece doğal bir oluşum değil; aynı zamanda arkeolojik olarak da büyük önem taşıyan, insanlık tarihinin bilinen en eski yaşam alanlarından biridir. BÜMAK ve benzeri kulüplerin düzenlediği geziler, mağaralarla ilgili bilgi birikiminin kuşaktan kuşağa aktarılmasında önemli bir araç oldu.
1960’lı yılların ortalarında Türkiye’de mağaracılıkla ilgilenenlerin karşılaştığı en büyük sorun, uygun teknik ekipmanın bulunamamasıydı. Derin karanlıkta yapılan bu zorlu keşiflerde ne özel kıyafetler ne de dayanıklı aletler vardı. Mağaraya girerken sıradan ceket ve pantolonlarla ilerlemek zorunda kalan ilk mağaracılar, bu eksiklikleri büyük özveriyle telafi etti. Türkiye’de mağaracılık, kelimenin tam anlamıyla yokluk içinde doğdu; ama aynı zamanda güçlü bir keşif ruhuyla büyüdü.
İlk mağaracılar, yurt dışındaki ekipmanlara ulaşmak için bağlantılar kurdu. Temuçin Aygen’in katkısıyla gerekli malzemeler ithal edilmeye başlandı. Bu çabalar, yalnızca malzeme sağlamakla kalmadı; aynı zamanda bilgi ve deneyim aktarımı açısından da çok önemliydi.
1980’li yıllara gelindiğinde, mağaracılık hâlâ zorlu koşullarda yürütülüyordu. 1986 yılında mağaracılığa başlayan bir katılımcının anlattıklarına göre, o dönemde mağara teknikleri hakkında Türkçede neredeyse hiç kaynak yoktu. Ellerinde yalnızca bir fotokopi kitapçık bulunuyor, teknik bilgiye buradan ulaşmaya çalışıyorlardı. Deneme-yanılma yöntemine dayalı bu öğrenme süreci, zaman zaman ciddi hatalara yol açsa da değerli bir deneyim kazandırıyordu.
O yıllarda mağaracılar için en kıymetli şey, malzemeydi. Yeni alınan bir ip, ekip üyeleri arasında sevinçle karşılanıyor, hatta bazen bu iplerle birlikte uyunuyordu. “Zamandan başka bir şeyi öldürme, ayak izinden başka bir şey bırakma.” Bu söz, sadece bir ilke değil, bir yaşam felsefesi olarak benimsendi. Mağaracılık, geçmişte de şimdi de dikkat, özen ve sorumluluk isteyen bir uğraş olmaya devam ediyor.
Türkiye’de mağaracılık, yalnızca doğa sporlarıyla sınırlı kalmamış, aynı zamanda toplumsal ve siyasal gelişmelerden de etkilenmiştir. 1980 askeri darbesiyle birlikte birçok sivil örgüt gibi Mağara Araştırma Derneği de faaliyetlerini durdurmak zorunda kaldı. Yaklaşık iki yıl boyunca kapalı kalan dernek, bu sessizliğin ardından yeniden canlandırıldı.
1987 ile 1989 yılları arasında derneğin başkanlığını Prof. Dr. Yücel Aşkın üstlendi. Bu dönemde dernek yalnızca yeniden yapılandırılmakla kalmadı; aynı zamanda birçok yeni mağara araştırmasına imza atıldı. Üniversitelerde beden eğitimi ve spor bölümlerinde görev yapan akademisyenlerin desteğiyle mağaracılık, gençler arasında yeniden ilgi görmeye başladı. Öğrenciler, yönlendirildikleri derneklerde hem doğayla hem de bilimle iç içe çalışmalar yürütme imkânı buldu.
Bu yıllarda gerçekleştirilen ilk faaliyetlerden biri, Safranbolu’daki Mencilis Mağarası’nda yapıldı. Mağaranın 350 metrelik bölümü ışıklandırılarak turizme açıldı. Yapılan araştırmalar, bu mağaranın tarih boyunca insanlar tarafından korunma ve barınma amacıyla kullanıldığını ortaya koydu. Yeraltı dünyasının her köşesinde farklı bir jeolojik hikâye saklıydı. Yeni sistemlerin keşfi, mağaracılar için hem bilimsel hem de ruhsal bir tatmin kaynağıydı.
Tokat ilinde yer alan Ballıca Mağarası da bu süreçte keşfedilen önemli alanlardan biri oldu. Yerel halkın varlığını uzun zamandır bildiği mağara, bilimsel anlamda ilk kez 1990’lı yıllarda belgelenmeye başlandı. Ümit Yaver, Mehmet Ertuğrul ve bir grup araştırmacı, Tokat Valisi’nin davetiyle mağarayı detaylı şekilde inceledi. İlk etüt çalışmalarını gerçekleştiren ekip, sonrasında MAD bünyesindeki başka araştırmacıların da katılımıyla mağaranın haritasını çıkardı.
680 metre uzunluğa ve 95 metre yüksekliğe sahip Ballıca Mağarası, dünyanın en görkemli mağaralarından biri olarak kabul edilmektedir. Farklı salonlara ayrılmış yapısıyla doğal bir müze görünümüne sahip olan mağara, özellikle özgün “soğan sarkıtları” ile ziyaretçileri büyülemektedir. Bu doğal oluşum, hem bilimsel araştırmalar hem de doğa turizmi açısından büyük bir potansiyel taşır.
Mağaracılık, bireysel cesaret kadar ekip çalışmasına dayalı bir spordur. Özellikle mağaraya iniş öncesi yapılan kamp hazırlıkları ve yeraltında yürütülen koordinasyonlu hareketler, bu sporu benzersiz kılar. Günümüzde mağaracılık, doğa sporları arasında en fazla disiplin ve iş birliği gerektiren alanlardan biri olarak kabul edilir.
2005 yılında Ankara Üniversitesi Mağara Araştırma Kulübü bünyesinde mağaracılığa adım atan bir katılımcı, bu sürecin nasıl başladığını şöyle anlatır: Üniversitede mağaracılık kulübünün afişlerini görüp tanıtım toplantısına katıldım. İçeride beni karşılayan insanlar son derece sıcaktı. Fotoğraflar, videolar ve anlatılan deneyimler beni çok etkiledi. Bir ekibin parçası olmak, birlikte bir şeyleri keşfetmek ve sonunda bunu başarmanın verdiği his, bu sporu benim için vazgeçilmez kıldı.
Mağaracılık, yalnızca fiziksel bir mücadele değildir; aynı zamanda zihinsel esneklik de gerektirir. Birçok mağara, çok dar girişlerle başlar. Bazen onlarca metre sürünerek ilerledikten sonra, aniden devasa bir boşluk açığa çıkar. O an yapılması gereken, uygun ekipmanla inişi döşemek ve ekibin güvenli bir şekilde derinliğe ulaşmasını sağlamaktır. Bu inişin ardından yeraltı nehirleri, dev galeriler veya şelalelerle karşılaşmak mümkündür.
Mağara devam ettiği sürece, ekip de ilerlemek zorundadır. Karşılaşılan zorluklar anlık çözüm ister. Bu durum, mağaracıların problem çözme becerisini geliştirmelerine olanak tanır. En çok da bu bilinmezliğe karşı gösterilen çaba ve ortaya çıkan güzellik karşısında hissedilen hayranlık, mağaracıları kendine çeker.
Bugün Türkiye, mağaracılık açısından dünyanın en zengin ülkelerinden biri konumundadır. Fransa’da on binlerce mağaracıya karşılık yaklaşık 20 bin mağara bulunduğu tahmin edilirken, Türkiye’de bu sayı 40 bine yaklaşmaktadır. Bu tahmin, 1980’li yıllarda Temuçin Aygen tarafından yapılan araştırmalara dayanmaktadır. Ancak bugüne kadar yalnızca 30’un biraz üzerinde mağara turizme açılabilmiştir. Bu da mağaracılık alanında keşfedilmeyi bekleyen çok büyük bir potansiyelin varlığına işaret eder.
Mağaracılık kulüpleri, özellikle üniversitelerdeki gençler arasında bu alana olan ilgiyi artırdı. Kulüpler, yalnızca teknik eğitimler vermekle kalmadı, aynı zamanda yeni mağaraların keşfi için öncülük eden ekipler yetiştirdi. Her ay veya üç haftada bir düzenlenen eğitim gezileri, üyelerin mağaracılık tekniklerini geliştirmelerini sağladı. Yaz aylarında ise daha büyük çaplı ekspedisyonlara katılım teşvik edildi. Bu etkinliklerde Türkiye’den ve yurt dışından gelen mağaracılar birlikte çalışarak bilgi ve deneyim alışverişinde bulundu.
Üniversite kulüplerinin en büyük avantajı, genç ve hevesli üyelerden oluşan geniş bir gönüllü havuzuna sahip olmalarıdır. Bu sayede mağaracılık faaliyetleri hem sürdürülebilir bir yapıya kavuştu hem de kolektif ruh daha da güçlendi. Zamanla bu yapı, Türkiye’nin mağara araştırmalarında önemli bir insan kaynağına dönüşmüştür.
Mağaraların içinde karşılaşılan jeolojik oluşumlar da mağaracıları büyülemeye devam eder. Örneğin, anakayanın zamanla depremler veya çökmeler nedeniyle parçalanması, ardından suyun taşıdığı minerallerle yeniden birleşmesi sonucu oluşan karst yapılar oldukça etkileyicidir. Bu parçalanmış kayaçlar, zamanla yeniden çimentolaşarak düzgün yüzeyler oluşturur. Bu sürece jeologlar “karst çimentosu” ya da “karst dolgusu” adını verir.
Her mağaracı, kendinden önce gelenlerin bıraktığı bilgiyle yola çıkar. Bu bağlamda mağaraların keşfi, belgelenmesi ve haritalanması son derece önemlidir. Haritalama süreci, mağaranın yapısını yalnızca uzunluk ya da derinlik açısından değil, aynı zamanda yön, eğim, hacim ve iç oluşumlar açısından da belgeler. Bu bilgiler, hem bilimsel araştırmalar hem de doğa turizmi açısından kritik öneme sahiptir.
Bir mağaranın haritası yalnızca bir çizim değil; yerin altındaki görünmeyeni görünür kılan bir belgedir. Bu haritalar, mağaranın genel görünümünü hem kuş bakışı hem de yandan kesitlerle ortaya koyar. Mağaranın coğrafi yapısı, içerisindeki canlı yaşamı, jeolojik oluşumları, su hareketleri ve barındırdığı boşlukların boyutları bu haritalarda detaylı olarak yer alır.
Mağara haritalarının oluşturulması süreci, detaylı ve sistematik ölçümlerle başlar. Bu ölçümler sırasında mağaranın uzunluğu, yüksekliği, genişliği, derinliği ve yönü belirlenir. Galerilerin sağlı sollu yapısı, eğim dereceleri ve pusula yönleri gibi bilgiler de kaydedilir. Mağaracılar, girişten itibaren metre metre ilerleyerek bu verileri özel araçlarla toplar.
Bu süreç, bazen dar kulvarlarda, bazen şelalelerin döküldüğü dikey boşluklarda gerçekleşir. Her ölçüm noktası “istasyon” olarak adlandırılır. Her istasyonda uzaklık, yükseklik, yön gibi bilgiler not edilir. Ardından istasyonlar arası bağlantılar birleştirilerek mağaranın topografik haritası oluşturulur. Bu haritalar sadece mağaracılar için değil, jeologlar, arkeologlar, biyologlar ve doğa bilimciler için de temel referans niteliğindedir.
Türkiye’de haritalanmış mağara sayısı yaklaşık 2700’dür. Ancak bu sayı, ülke genelinde var olduğu tahmin edilen 40.000 mağaranın yalnızca küçük bir kısmını temsil eder. Geriye kalan mağaraların keşfi, belgelenmesi ve haritalanması için hâlâ yıllarca sürecek yoğun bir araştırma çabası gereklidir.
Türkiye’nin bilinen en derin mağarası olan Peynirlikönü Düdeni, bu alandaki en önemli örneklerden biridir. 2001 yılında Mağara Araştırma Derneği (MAD) ve Boğaziçi Üniversitesi Mağaracılık Kulübü (BÜMAK) bu mağarada büyük bir ortak keşif faaliyeti yürüttü. Rekor derinliklere ulaşmak için güçlü bir ekip kuruldu ve uzun süreli bir ekspedisyon planlandı.
Ancak 18 Ağustos 2001 tarihinde yaşanan ani bir sel felaketi, ekipten bir mağaracının hayatını kaybetmesine neden oldu. Bu trajik kayıp, mağaracılık camiasında derin bir iz bıraktı. Dernek ve kulüpler uzun bir duraklama dönemine girdi. Birçok mağaracı bu olaydan sonra sporu bırakırken, geride kalanlar için bu olay, mağarada güvenliğin ne denli kritik olduğunu bir kez daha gösterdi.
Mağaralarda yaşanabilecek kazalar, yalnızca fiziksel değil; psikolojik olarak da ciddi etkiler yaratır. Bu nedenle, mağara arama-kurtarma faaliyetleri mağaracılığın en hayati yönlerinden biridir. Dernekler ve kulüpler bu alanda eğitimler düzenleyerek, ekiplerin olası acil durumlara hazırlıklı olmasını sağlamaya çalışır. Uluslararası ekiplerle yapılan ortak eğitimler sayesinde teknik bilgi ve deneyim paylaşımı da sağlanır.
Bugün Türkiye’de profesyonel anlamda mağaracılık yapan ekip sayısı hâlâ sınırlıdır. Ancak bu çalışmaların çoğu gönüllülük esasıyla yürütülür. Mağaracılar, arama-kurtarma görevlerini sadece bir zorunluluk olarak değil, dayanışmanın ve sorumluluğun doğal bir parçası olarak görür. Bir mağarada meydana gelen kazada, deneyimli bir ekip hemen organize olabilir; çünkü herkes bilir ki içerideki bir kişi çıkana kadar görev tamamlanmış sayılmaz.
Bir mağaracının aktardığı deneyim, bu sürecin ne denli ciddi olabileceğini gösterir: “Geçtiğimiz yaz, girdiğim bir mağarada teknik bir sorunla karşılaştım. Kendi başıma çözmeye çalıştım ama olmadı. Sonunda, teknik yardım almadan mağaradan çıkmam mümkün olmadı. Ekip arkadaşlarım sayesinde sağ salim çıktım. O anda anladım ki, mağarada ekip çalışması hayati önemdedir.”
Dar alanlarda, mutlak karanlıkta çalışmak; hem fiziksel hem de zihinsel açıdan büyük bir çaba ister. Kaya tırmanış teknikleri, istasyon kurulumları, tahliye yöntemleri gibi unsurların hepsi bu eğitimlerin parçasıdır. Bu nedenle, mağara arama-kurtarma ekiplerinin deneyimi, bir kazanın büyümesini önlemede belirleyici rol oynar.
Kurtarma faaliyetlerinin bir diğer zorluğu ise dış müdahalelerdir. Kamp alanlarının çevresinden geçen kişilerin bilinçsiz müdahaleleri tehlikeye yol açabilir. Örneğin, mağaranın ağzında sabitlenmiş bir ipi gören biri, ne işe yaradığını bilmeden bu ipi yerinden sökebilir ya da üstüne taş atabilir. Bu durum, içerideki mağaracıların hayatını doğrudan tehlikeye atar. Bu nedenle, kamp alanında mutlaka bir kişinin dışarıda beklemesi tercih edilir.
Mağaracılık, sürekli dikkat ve disiplin gerektiren bir uğraştır. Bu nedenle mağaracıların birbirine olan desteği, güvenliğin en temel yapı taşlarından biridir. Herhangi bir mağarada yaşanacak kaza durumunda, Türkiye Mağaracılık Federasyonu’na bağlı yaklaşık 230 kişilik deneyimli kurtarma ekibi, hızla organize olabilir. Olay yerine ulaşan ekip, mağara şartlarına göre hareket eder; tahliye planları, ip sistemleri, geçiş istasyonları ve tıbbi müdahale ekipmanları eş zamanlı olarak devreye alınır.
Bu tür kazaların çoğu zaman haberi, bölgedeki define arayıcılarından gelir. Anadolu coğrafyasındaki pek çok mağara, yerel halk tarafından efsanelerle süslenmiş, hazinelerle dolu mekânlar olarak anlatılır. Bu söylencelerin etkisiyle mağaralara izinsiz giren kişiler, genellikle hazırlıksız ve bilgisizdir. Bu durum, hem onların hayatını hem de mağaranın doğal yapısını riske atar. Bazı durumlarda içeride mahsur kalan bu kişiler için günler süren arama-kurtarma operasyonları gerekebilir.
Bu operasyonlar sırasında karşılaşılan zorluklar oldukça çeşitlidir. Giriş ağzı dar olan mağaralarda, arama-kurtarma ekipleri genişleme çalışmaları yapmak zorunda kalabilir. Bu gibi durumlarda, özel kontrollü patlayıcılar kullanılarak mağara ağzı ya da iç koridorlar genişletilir. Ancak bu işlem büyük dikkat gerektirir; çünkü doğal yapıya zarar vermeden, yalnızca geçişi kolaylaştırmak amaçlanır.
Kurtarma sürecinin en hassas aşamalarından biri de yaralı mağaracının güvenli şekilde tahliye edilmesidir. Dar geçitlerde, dikey inişlerde ya da şelale altlarında yürütülen bu tahliye işlemleri, yüksek teknik bilgi ve eş güdüm gerektirir. Yaralının taşınması sırasında en küçük bir hata, durumu daha da kötüleştirebilir.
Bu yüzden mağaracılıkta en temel kural, “önlem almak”tır. İyi planlanmış bir iniş, sağlam ekipman, yeterli eğitim ve etkili bir ekip organizasyonu, kazaların önüne geçilmesini sağlar. Bir mağaracı içeriye indiğinde, dışarıdaki ekip onun çıkışına kadar bekler. Bu, sadece bir kural değil, mağaracılığın özünü oluşturan güvenin ifadesidir.
Türkiye Mağaracılık Federasyonu, yıllar içinde yalnızca spor odaklı bir yapı olmaktan çıkarak, ülke genelinde mağaracılığı organize eden, yönlendiren ve geliştiren bir çatı kuruluşa dönüştü. Aslında federasyon fikri, 1965’te Mağara Araştırma Derneği’nin ilk genel kurul tutanaklarında yer almıştı. Ancak bu düşüncenin olgunlaşması 1990’lı yılları buldu. Boğaziçi Üniversitesi Mağaracılık Kulübü (BÜMAK) ve Mağara Araştırma Derneği’nin ortak çabalarıyla 1994 yılında Türkiye Mağaracılar Birliği kuruldu. Bu yapı, 2009 yılına kadar bir platform olarak faaliyet gösterdi; ardından resmi olarak Türkiye Mağaracılık Federasyonu adıyla sivil bir federasyona dönüştü.
Federasyonun temel faaliyetlerinden biri, kurtarma operasyonlarını koordine etmektir. Ancak bununla sınırlı kalmayıp mağara literatürünün geliştirilmesi, mağaracılığın doğa sporu olarak tanıtılması, ilgili devlet kurumlarıyla iş birliği protokollerinin yapılması ve sempozyumlar düzenlenmesi gibi pek çok alanda da aktif rol üstlenmiştir. Aynı zamanda mağaraların ekoturizm potansiyelinin sürdürülebilir bir şekilde değerlendirilmesi yönünde raporlar hazırlamakta ve Maden Tetkik Arama (MTA) ile ortak çalışmalar yürütmektedir.
Maden Teknik Arama Genel Müdürlüğü (MTA) bünyesinde 1979 yılında kurulan Mağara Araştırma Birimi, Türkiye’nin yeraltı kaynaklarını sistematik biçimde belgeleyen ilk kurumsal yapılardan biridir. Başlangıçta bu birimin tüm bütçesi Turizm Bakanlığı tarafından sağlanıyordu; çünkü amaç, kıyı bölgelerindeki mağaraların turizme kazandırılmasıydı. Ancak zamanla bu misyon genişledi ve mağaralar yalnızca turistik birer nesne değil; bilimsel, kültürel ve çevresel değer taşıyan varlıklar olarak ele alınmaya başlandı.
Bugün, mağaracılığın yalnızca sportif yönüyle değil, bilimsel katkılarıyla da desteklenmesi gerektiği fikri kabul görmektedir. Derin mağaralara ulaşmak için gereken fiziksel kapasiteyi çoğu zaman sportif mağaracılar sağlar. Ancak bu keşiflerin veriye dönüşebilmesi için bilim insanlarıyla birlikte çalışılması şarttır. Örneğin, yeraltı suyunun akış yönünü belirlemek amacıyla boya deneyleri yapmak için bin metre derinliğe ulaşılması gerekebilir. Bu da ancak deneyimli sportif mağaracıların katkısıyla mümkün olur.
Hazırlayan: Talha Bıyık
